Słaby sen sprawia, że mózg szybciej się starzeje. Nawet rok w plecy

Czy jakość snu może przyspieszać starzenie się mózgu? Najnowsze badania naukowców z Wielkiej Brytanii, opublikowane 30 września 2025 r. w prestiżowym magazynie "The Lancet", wskazują na wyraźny związek między słabym snem a biologicznym starzeniem się mózgu.Analiza danych ponad 27 tys. dorosłych Brytyjczyków w wieku od czterdziestu do siedemdziesięciu lat ujawniła, że osoby z niską jakością snu miały mózgi, które wyglądały starzej, niż wskazywałby na to ich rzeczywisty wiek.

Badacze podkreślają, że choć wszyscy starzejemy się w podobnym tempie, zegary biologiczne mogą działać różnie w zależności od stylu życia i zdrowia. Dzięki nowoczesnym technologiom, takim jak obrazowanie MRI i uczenie maszynowe, można oszacować wiek biologiczny mózgu, analizując zmiany w jego strukturze, takie jak utrata tkanki mózgowej czy uszkodzenia naczyń krwionośnych. W badaniu wykorzystano ponad tysiąc markerów obrazowania MRI, aby stworzyć model zdrowego starzenia się mózgu, który następnie zastosowano do całej grupy uczestników.

Osoby, których wiek mózgu przewyższał ich wiek chronologiczny, były bardziej narażone na szybszy spadek zdolności poznawczych, demencję, a nawet przedwczesną śmierć. Naukowcy zauważyli, że różnice te mogą wynikać z wielu czynników, w tym jakości snu.

Profil snu: pięć kluczowych cech

Sen to skomplikowany proces, którego nie można ocenić jednowymiarowo. Badacze przyjrzeli się pięciu aspektom snu, które zgłaszali uczestnicy: chronotypowi (czy ktoś jest "rannym ptaszkiem" czy "nocnym markiem"), długości snu (optymalne to siedem do ośmiu godzin), występowaniu bezsenności, chrapaniu oraz nadmiernej senności w ciągu dnia.

Połączenie tych cech pozwoliło stworzyć profile zdrowia snu. Osoby z czterema lub pięcioma zdrowymi cechami uznano za mające "zdrowy" profil snu, podczas gdy te z jedną lub żadną cechą klasyfikowano jako posiadające "słaby" profil. Analiza wykazała, że każda utrata punktu w skali zdrowia snu wiązała się z przyspieszeniem starzenia mózgu o około sześć miesięcy.

Największy wpływ na starzenie się mózgu miały późny chronotyp i nieprawidłowy czas trwania snu. Osoby z "słabym" profilem snu miały mózgi, które wydawały się średnio o rok starsze, niż wskazywałby na to ich wiek.

Mechanizmy biologiczne: stan zapalny i układ limfatyczny

Dlaczego sen ma tak duże znaczenie dla zdrowia mózgu? Jednym z kluczowych mechanizmów jest stan zapalny. Badania wykazały, że zaburzenia snu zwiększają poziom stanu zapalnego w organizmie, co może prowadzić do uszkodzeń naczyń krwionośnych, gromadzenia toksycznych białek i śmierci komórek nerwowych. Próbki krwi pobrane od uczestników badania potwierdziły, że poziom stanu zapalnego odpowiadał za około 10 proc. związku między snem a starzeniem mózgu.

Innym istotnym mechanizmem jest układ limfatyczny, który odpowiada za usuwanie odpadów z mózgu, głównie podczas snu. Zakłócenia snu mogą ograniczać jego funkcjonowanie, prowadząc do nagromadzenia szkodliwych substancji.

Zły sen zwiększa także ryzyko chorób, takich jak cukrzyca typu drugiego, otyłość czy problemy z układem krążenia, które również negatywnie wpływają na zdrowie mózgu.

Co możemy zrobić?

Choć starzenia się mózgu nie da się całkowicie zatrzymać, codzienne wybory mogą znacząco wpłynąć na jego tempo. Regularny rytm snu, unikanie kofeiny i alkoholu przed snem, ograniczenie korzystania z ekranów oraz stworzenie odpowiednich warunków do odpoczynku — to proste kroki, które mogą poprawić jakość snu i ochronić zdrowie mózgu.

Jak zauważają naukowcy, dbanie o dobry sen powinno być priorytetem dla każdego, kto chce zachować sprawność umysłową na dłużej.